Tổng thể kiến trúc đền tháp ngự trên một ngọn đồi có tên là Trầu [Cek hala]; có độ cao tầm 25m so với mặt nước biển; hiện thuộc phường Đô Vinh, cách trung tâm thành phố Phan Rang – Tháp Chàm khoảng 7km về phía Tây Bắc [quốc lộ 1A đi Cam Ranh – Khánh Hòa]”.
Mục đích của việc xây dựng đền tháp này là thờ vua Po Klong Garai – người theo sử sách Champa có nhiều công lao trong việc đánh đuổi ngoại xâm và trị vị đất nước.
Trải qua bao thăng trầm, tháp hiện nay nơi sinh hoạt, tín ngưỡng tôn giáo của đồng bào Chăm theo Bàlamôn giáo; đồng thời là điểm tham quan, du lịch hấp dẫn cũng như là nơi đặt nền tảng trong việc nghiên cứu, tìm hiểu văn hóa, lịch sử Chăm của Ninh Thuận nói riêng và trên dải đất Duyên hải miền Trung nói chung.
Năm 1979, đền tháp Po Klong Garai được Bộ Văn hóa Thông tin [nay là Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch] đã xếp hạng là Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia. Đến cuối năm 2016 thì chính thức trở thành Di tích Quốc gia đặc biệt.
Để lưu giữ, giữ gìn và phát huy nét đặc sắc trong truyền thống văn hóa dân tộc. Bao năm qua, cứ đến ngày cuối tháng 6 đế ngày 1 tháng 7 theo lịch Chăm [khoảng tháng 9, tháng 10 Dương lịch]. Đồng bào Chăm theo tín ngưỡng Bàlamôn tại Ninh Thuận luôn chọn đền tháp Po Klong Garai là nơi tổ chức lễ hội Kate – Một lễ hội lớn quan trọng của đồng bào.
Cùng diễn ra tại đền tháp Po Klong Garai, đồng bào Chăm còn tổ chức trang trọng tại đền tháp Po Rome và đền Po Inư Nưgar [Thánh Mẫu Yang Po Inư Nưgar, người Chăm gọi là mẹ xứ sở, hoặc thần xứ sở]. Sau đền tháp, là nghi thức tổ chức tại làng, gia đình. Tiếp nối phần lễ là phần hội với nhiều chương trình hấp dẫn như trình diễn nghệ thuật, thể thao, hội thi, …
Trong không gian cụm đền tháp Po Klong Garai, phía sau ngôi tháp chính còn có một miếu thờ tượng Kút hoàng hậu. Theo ghi chép và nghiên cứu của các nhà sử học thì đây chính là hoàng hậu Tố Lý. Bên cạnh miếu thờ gần vòng thành phía Nam cụm thể tháo còn có một trụ đá (Linga) cao 2m20.
Nổi bật tại ngôi miếu nhỏ phía sau đền tháp chính này là sự hiện hữu của nhiều bia đá, Linga ghi lại nhiều cuộc dâng cúng, sự kiện lịch sử cũng như tiến trình đấu tranh của người Chăm vùng Panduranga.
Bằng những gì đã có và còn sót lại, đền tháp Po Klong Garai đã được các nhà nghiên cứu bình phẩm là công trình hoàn mỹ trong phong cách Muộn và đã đạt đến đỉnh cao trong nền nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Champa một thời vàng son ở Đông Nam Á.
THÔNG TIN GIÁ VÉ THAM QUAN THÁP PO KLONG GARAI NINH THUẬN
địa chỉ: đồi Trầu, phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm
thời gian: 7h30 – 17h00 hàng ngày
giá vé: 20.000 vnđ/người lớn, 15.000 vnđ/trẻ em
dịch vụ xe điện: 15.000 vnđ/lượt, 20.000 vnđ khứ hồi
